Τον Οκτώβριο του 2020 φτάνει στα χέρια του πατέρα μου Αναστάσιου Μίχου το βιβλίο-μαρτυρία που έγραψε η Καστοριανή Μπέρρυ Ναχμίας, η μοναδική από τα μέλη της οικογένειάς της που επέζησε από την κόλαση του Άουσβιτς. Φορτισμένος από συγκίνηση για την Μπέρρυ Ναχμίας, γράφει στον ανιψιό του που του το χάρισε:
Αγαπητέ Γιώργο,
Σ’ ευχαριστώ για το βιβλίο. Διαβάζοντάς το θυμήθηκα πολλά από τα συμβάντα κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Καστοριά. Τα δύο σπίτια απέναντι από το ξενοδοχείο ΠΑΛΛΑΔΙΟ ανήκαν στους αδελφούς ΚΑΣΣΟΤΟ. Ο ένας, πατέρας της Μπέρρυς, είχε κατάστημα υφασμάτων κι ο άλλος, πατέρας της Γκίτα, είχε τον νερόμυλο, στην τοποθεσία Ντόμπλιτσα. ΜΠΕΡΡΥ και ΓΚΙΤΑ, πανέμορφα κορίτσια, τις έβλεπα έξω από τα σπίτια τους όταν πήγαινα και γύριζα από το γυμνάσιο.
Πήγα γυμνάσιο το 1940, από την Τετάρτη δημοτικού, ήταν οκτατάξιο τότε. Αυτές ήταν τέσσερα πέντε χρόνια μεγαλύτερες. Όταν τις πήραν οι Γερμανοί, όλη η Καστοριά τις θρήνησε. Στα σπίτια τους εγκαταστάθηκαν η Κομαντατούρα και ο Γκαουλάιτερ της περιοχής, που τον θυμάμαι με τη σιδερένια πλάκα στον λαιμό του να κατεβαίνει στην κάτω αγορά και να πίνει σναπς (ούζο).
Στο βιβλίο αναφέρεται ο Κούτσιο, πατέρας του γνωστού μας Μουτσίκο, που μάθαμε ότι πέθανε στο βαγόνι, στη Γιουγκοσλαβία. Οι Ελιάου που αναφέρει ήταν δυο αδέλφια, αντιπρόσωποι των ραπτομηχανών Σίνγκερ (τι ειρωνεία!). Είχαν κατάστημα στον πίσω δρόμο του καφενείου μας. Οι απόγονοί τους συνεχίζουν την επιχείρηση.
Τι να πρωτοθυμηθώ; Τους φίλους και συμμαθητές μου Εβραίους, όπως ο Αλμπέρτο Κοέν, που ο πατέρας του είχε εργαστήριο καπέλων κι από εκεί αγοράζαμε τα πηλήκια του γυμνασίου με τη γλαύκα; Που όταν μάζεψαν τους Εβραίους στο Γυμνάσιο Θηλέων του πήγα μισό καρβέλι ψωμί από τον σπιτικό μας φούρνο στο χωριό; Ήρθε ο συμμαθητής μας ο Ταραμπάνης και μου είπε «ο Αλμπέρτος ζήτησε να του πας λίγο ψωμί». «Αφήνουν;» ρώτησα. «Ναι» λέει, «τώρα ήμουν εκεί».
