Ξεσπά πόλεμος… Ο Αγκόπ θέλει Αρμένη για την πριγκίπισσά του. Απορρίπτει χωρίς δεύτερη κουβέντα τον φτωχό ορφανό. Άλλη λύση δεν υπάρχει για τους δύο ερωτευμένους. Κλέβονται και με τη βοήθεια της γιαγιάς Συρανούς φτάνουν στην Αθήνα, όπου ο Φώτης ξεκινά να εργάζεται ως κινηματογραφιστής.
Αποκτούν δύο παιδιά, την Ελένη και τον Γιώργο. Ανήσυχο πνεύμα ο Φώτης, γεννημένος επιχειρηματίας, στα 30 του νοικιάζει ένα οικόπεδο στον Υμηττό όπου χτίζει τον πρώτο του κινηματογράφο, τον Αμύντα (ο Αμύντας είναι πλέον διατηρητέος κινηματογράφος και τον διαχειρίζεται ο Δήμος Υμηττού).
Δύο χρόνια μετά χτίζει τον δεύτερο στην Ηλιούπολη, τη Νιρβάνα, ο οποίος πλέον έχει κατεδαφιστεί για να γίνει πολυκατοικία. Τον χειμώνα εργάζεται ανελλιπώς σε χειμερινούς κινηματογράφους. Η ζωή ωστόσο είναι απρόβλεπτη…
Ύστερα από πολλές περιπέτειες και αφού η οικογένεια μετανάστευσε στην Αφρική και επέστρεψε, ο Φώτης αποφασίζει να χτίσει και άλλον κινηματογράφο. Αυτήν τη φορά στο Πόρτο Ράφτη και του δίνει το όνομα της περιοχής. Ταυτόχρονα, μαζί με τον γιο του Γιώργο, διαχειρίζεται το Αυλάκι μέχρι να γκρεμιστεί και το Μαριέλ.
Πολλά χρόνια πέρασαν έτσι… Ο Φώτης αποσύρθηκε από το Πόρτο Ράφτη, ενώ ο Γιώργος κράτησε το Μαριέλ. Ώσπου έφτασε η ώρα να αποσυρθεί και ο Γιώργος για λόγους υγείας. Ευτυχώς όμως το μικρόβιο αυτό, μαγευτικό, πολύτιμο, υπέροχο και απίστευτα δύσκολο μαζί, κληρονόμησε ο γιος του Γιώργου, ο Άγγελος, ο οποίος βρίσκεται ακόμη στο Μαριέλ συνεχίζοντας την οικογενειακή παράδοση.
Κανείς δεν ξέρει πού αλλού μπορεί να φτάσει στο μέλλον.
•••
Ανεβάζοντας το θέμα στο Facebook, ο σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου έκανε κάποιες παρατηρήσεις/επισημάνσεις:
- Το Φωκαεύς δεν είναι όνομα αλλά παρατσούκλι. Το πραγματικό όνομα του κινηματογραφιστή είναι Ιάκωβος Χατζηδημητρίου. Βέβαια και ο ίδιος πολλές φορές υπέγραφε ως Φωκαεύς και έτσι τον ήξεραν όλοι.
- Ο Φωκαεύς άνοιξε τον κινηματογράφο Σαπφώ στη Μυτιλήνη τον Οκτώβριο του 1909. Άρα δεν ισχύει πως η Σαπφώ άνοιξε μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.
- Πριν από τη Σαπφώ υπήρχε στη Μυτιλήνη, από τις αρχές του 1909 τουλάχιστον, κινηματογράφος (δεν αναφέρεται όνομα) που ανήκε στον κ. Πολυχρονάκη. Λίγες μέρες μετά τη Σαπφώ λειτούργησε και ο κινηματογράφος Η Ωραία Λέσβος στο θέατρο Καψιμάλη. Ο κινηματογράφος ανήκε στον Ε. Ανδρόνικο και τον Ιανουάριο του 1910 μετακόμισε στο Αϊβαλί. Έτσι δεν ισχύει η πληροφορία πως ο Φωκαεύς και ο Αγκόπ ήταν οι πρώτοι κινηματογραφιστές της Μυτιλήνης.
- Ο κινηματογράφος Αρίων δεν άνοιξε «λίγο αργότερα» από τη Σαπφώ (1909) αλλά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
- Την ιστορία ενός άλλου βοηθού του πρωτοπόρου Αγκόπ, του Παναγιώτη Στεφανέλλη, αφηγούμαι στο βιβλίο μου Από τον Θεόφιλο στην κονταμπάντα – Τέσσερις ιστορίες για τον κινηματογράφο.
Απάντηση της Ελένης Σιταρά στον Νίκο Θεοδοσίου
Αγαπητέ κύριε, θεωρώ εξαιρετικά τιμητικό το γεγονός ότι ένας σκηνοθέτης –μάλιστα με ειδίκευση στους κινηματογράφους– ασχολήθηκε επισταμένως και, ανατρέχοντας στον τότε Τύπο, ερεύνησε ιστορικά τις λεπτομέρειες της σύντομης ιστορίας μου η οποία πραγματεύεται το μεράκι της οικογένειάς μου για τον κινηματογράφο.
Αφορμή ήταν η ενασχόληση του πολυαγαπημένου μου ανιψιού Άγγελου Σιταρά με την επιχείρηση του κινηματογράφου Μαριέλ στο Πόρτο Ράφτη. Θέλησα στην οικογενειακή αυτή αναδρομή να ξεκινήσω από τον πρώτο διδάξαντα στην οικογένεια, τον προπάππου μου Αγκόπ Αμπρογιάν, τέταρτη γενιά πριν από τον ανιψιό μου. Ας σημειώσω εδώ ότι δεν διεκδικώ δάφνες ιστορικού, απλώς κατέγραψα τις προφορικές μαρτυρίες του παππού μου, αυτά που μου μετέφερε ότι έζησε σε εξαιρετικά ευαίσθητη ηλικία και εν μέσω πραγματικά τραγικών γεγονότων (σφαγή της Σμύρνης, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος κ.λπ.).
Λυπάμαι που αγνοούσα την ύπαρξη κινηματογραφικής αίθουσας στη Μυτιλήνη το 1909. Φαντάζομαι ότι ούτε ο παππούς μου το γνώριζε, αφού ήταν τεσσάρων χρόνων τότε και ζούσε στη Σμύρνη. Ακόμη κι αν ο μέντοράς του άνοιξε τη Σαπφώ το 1909, υπάρχει το ερώτημα αν ο κινηματογράφος ήταν σε λειτουργία όταν ο Φωκαέας (έτσι τον γνώριζαν όλοι) έμενε στη Σμύρνη όπου γνώρισε τον παππού μου πριν από το ’22, δηλαδή όταν ο παππούς μου δεν ήταν καν 17 χρόνων (τόσο ήταν στην καταστροφή της Σμύρνης).
Στα 17 του ήρθε ο κόσμος του τα πάνω κάτω… (Όταν μου διηγούνταν για την επέλαση των Τσετών αρρώσταινε στην κυριολεξία· έπιανε το κεφάλι του με απελπισία και διπλωνόταν στα δύο). Όταν λοιπόν ξαναβρέθηκαν μετά την καταστροφή στη Χίο, ο Φωκαέας του έκανε την πρόταση για τη Σαπφώ. Δεν γνωρίζουμε εν προκειμένω αν μιλάμε για αρχή η επανέναρξη λειτουργίας του κινηματογράφου. Αυτά όμως ήταν τα γεγονότα στη συνέχεια. Για τον παππού λοιπόν μες στη συνεχή μάχη για επιβίωση δεν ήταν τόσο μακριά το ’23-’24 της Σαπφούς από τον Αρίωνα του ’45 – ήταν η ζωή του.
Δεν θέλω να κουράσω και να αναφερθώ στην καθημερινότητα της οικογένειας στον κινηματογράφο – όποιος ενδιαφέρεται πολύ ευχαρίστως. Οι πρώτοι λοιπόν κινηματογραφιστές της Μυτιλήνης, σύμφωνα με την έρευνά σας ήταν ο Φωκαέας και ο κ. Πολυχρονάκης το 1909.Το 1923 όμως εκτός της Σαπφούς, την οποία διαχειρίζονταν ο Φωκαέας και ο Αγκόπ, δεν υπήρχε άλλος κινηματογράφος.
Λάθη ηθελημένα δεν έγιναν από την πλευρά μου. Σε όσα δε παρέθεσα για τα μετέπειτα χρόνια δεν υπάρχουν λάθη, αφού τα γεγονότα ήταν οι άμεσες εμπειρίες μου.
Με πολλή εκτίμηση,
Ελένη Σιταρά