Στα χρόνια της καραντίνας, εκεί γύρω στο 2022, εντοπίστηκε στο κέντρο της Ξάνθης ένα «ευτελές» εύρημα της τοπικής ιστορίας μιας περιφέρειας που παραγωγικά συνέδεσε την πολυεπίπεδη διαμόρφωσή της με ένα προϊόν πολυτελείας: τον καπνό. Μια ντουλάπα του μεσοπολέμου, με το όνομα του ιδιοκτήτη της τυπωμένο αλά industriale σε τρία σημεία: Γιουδά Χαΐμ Περαχιά.
Την πεταμένη ντουλάπα εντόπισε η αδελφή μου. «Κοιμάσαι; Ξύπνα. Έχουν πετάξει μια παλιά ντουλάπα εδώ, Σκρα και Σωκράτους, στο κέντρο της Ξάνθης». Πρόκειται για μια περιοχή που άλλοτε είχε έντονη βιοτεχνική δραστηριότητα, με πολλά καπνομάγαζα αλλά και ξυλουργεία και σιδηρουργεία.
«Τη θες; Πάρ’ την. Να τη βάλεις στην κουζίνα σου στο Παστάλι» συνέχισε η αδελφή μου. «Τη θέλω. Τροφοθήκη τας ταμάμ [ό,τι πρέπει]: όσπρια, ζυμαρικά, ρύζι, βοτάνια, κονσέρβες» απαντώ.
Κουβαλάμε την ντουλάπα –την απαγορευμένη ώρα της καραντίνας– στο σπίτι μας. Και ξεκινά αρχαιολογικό ψαχούλεμα και εντοπισμός της σημαντικής πληροφορίας. Σε δύο σημεία, στην πλάτη της και στον πάτο του ενός συρταριού, αποκαλύφτηκε τυπωμένο –οι αρχαιολόγοι δεν ανακαλύπτουν, αλλά αποκαλύπτουν– το όνομα του ιδιοκτήτη: J Perahia.
Το κουβάρι άρχισε να ξετυλίγεται σιγά σιγά με τις μεθόδους που η βιομηχανική αρχαιολογία χρησιμοποιεί. Με αναλυτικό τρόπο σκέψης και με σύνθεση των ετερόκλητων στοιχείων.
Πολύτιμη υπήρξε η συνδρομή και άλλων ανθρώπων που μελέτησαν την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων. Όπως ο αείμνηστος ιστοριοδίφης της Ξάνθης Θωμάς Εξάρχου, ο εξαιρετικός Μανώλης Χούμας και άλλοι συλλέκτες – ερευνητές και φορείς, όπως το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης.
Επίσης επιστήμονες με γνώση και δοτικότητα μοιράσματος της πληροφορίας. Όπως η Σούζη Γκρους από το Ισραήλ, η διδακτορική διατριβή της οποίας αφορούσε το λογοτεχνικό έργο του πολυπράγμονα Γιουδά Περαχιά, ο Βασιλής Ριζαλέος, η Αριέλλα Ασέρ, ψυχολόγος με συγγενική καταγωγή με τον Περαχιά, και η ιστορικός Οντέτ Βαρών Βασάρ, οι οποίοι μαζί με άλλους έθεσαν τα θεμέλια για τη μελέτη της ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων.
