Skip to content
Home » Oι «Πέρσες» του Άη Στράτη και οι χαμένοι της επίσημης Ιστορίας

Oι «Πέρσες» του Άη Στράτη και οι χαμένοι της επίσημης Ιστορίας

    Oι «Πέρσες» του Άη Στράτη και οι χαμένοι της επίσημης Ιστορίας

    Published

    Oι «Πέρσες» του Άη Στράτη και οι χαμένοι της επίσημης Ιστορίας

    Published
    Ο σκηνοθέτης και ερευνητής Κωνσταντίνος Ντέλλας αφηγείται στο Short Stories με αφορμή την παράσταση «Πέρσες» τη σχέση του με το έργο, την οικειοποίηση του από την κυρίαρχη αφήγηση και την ιστορία της παράστασης που ανέβηκε στον Άη Στράτη το 1951 από εξόριστους, από τους «χαμένους» της επίσημης Ιστορίας.

    Η σχέση μου με τους «Πέρσες» έγινε πιο βαθιά μέσα από τη μελέτη της παραστασιογραφίας του έργου. Διαβάζοντας και εξετάζοντας τον τρόπο που έχει ανέβει σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, ανακάλυψα μια ιστορία που έλαβε χώρα στον Άη Στράτη και με απασχόλησε βαθιά. Η έρευνά μου επικεντρώθηκε στο πώς αυτό το έργο, μέσα από το οποίο αναδείχθηκε έντονα το ζήτημα της ελληνικής υπεροχής απέναντι στους «βάρβαρους», χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά για να τονώσει στρεβλά την εθνική ταυτότητα.

    Το κείμενο των Περσών αξιοποιήθηκε ιστορικά σε χρονικές στιγμές που κρίθηκε απαραίτητο να ενισχυθεί το αίσθημα εθνικής υπεροχής: σε εορτασμούς για τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, μετά τη λήξη της Κατοχής, για την ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Όταν διάβασα για την παράσταση των Περσών στον Άη Στράτη το 1951, ανακάλυψα τη μοναδική, ίσως, περίπτωση όπου το έργο ανέβηκε από την πλευρά των «χαμένων». Η βελγοαμερικανίδα γλωσσολόγος Γκόντα βαν Στιν έχει κάνει εξαιρετική δουλειά πάνω στο λεγόμενο «θέατρο των περιφρονημένων» και στην ιστορία των υιοθετημένων παιδιών μετά τον Εμφύλιο. Στο έργο της αναφέρεται σε αυτή την παράσταση στον Άη Στράτη, όπου οι Πέρσες επανήλθαν στην τραγικότητά τους, μακριά από την καθεστωτική ανάγνωση.

    Ορισμένες φράσεις του Αγγελιαφόρου — «Νυν υπέρ πάντων ο αγών» και «Είτε παίδες Ελλήνων» — είναι φράσεις-σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν συχνά σε στρατόπεδα και σε επετείους. Το καθεστώς τις οικειοποιήθηκε, για να δείξει τι σημαίνει να είσαι «σωστός» Έλληνας, σε αντίθεση με τον «βάρβαρο», ο οποίος κατά καιρούς άλλαζε πρόσωπο. Ενδεικτικό είναι το ανέβασμα του 1939 από το Εθνικό Θέατρο για την ένωση της Δωδεκανήσου: σε σκηνοθεσία Ροντήρη, με τον  — τότε αντιπρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου Στράτη Μυριβήλη — να ταυτίζει τους βάρβαρους με τους κομμουνιστές, λέγοντας ότι «μπροστά σε κάθε Πέρση οι θεατές πρέπει να βλέπουν έναν έλληνα αντάρτη ή έναν Ρώσο εισβολέα».

    Ο Αισχύλος δεν παρουσίασε ποτέ τους Πέρσες ως κατώτερους ή γραφικούς — αντίθετα, τους κράτησε στο ύψος τους, αναδεικνύοντας την τραγικότητα της ύβρεως

    Με απασχόλησε πολύ αυτή η απομάκρυνση από την υπαρξιακή, «κυτταρική» μας σχέση με την τραγωδία, η μετάφραση και η οικειοποίηση των νοημάτων της από την κυρίαρχη αφήγηση.

    Η παράσταση που ανέβηκε από τους εξόριστους — από εκείνους που δεν θεωρούνταν «σωστοί» Έλληνες – ανέστρεψε αυτή την αφήγηση. Ο Μάνος Κατράκης -είχε παίξει και στην παράσταση του Εθνικού το 1939 – , ο Γιάννης Ρίτσος που δίδαξε τον Χορό, ο Χρήστος Δαγκλής που επιμελήθηκε τα σκηνικά, ο Φάνης Καμπάνης που υποδύθηκε την Άτοσσα ήταν όλοι τους εξόριστοι. Ο Καρούσος Τζαβαλάς, που υποδύθηκε και τον Κορυφαίο του Χορού και ανέλαβε τη σκηνοθεσία, είχε δημιουργήσει στον Άη Στράτη ένα αυτοσχέδιο εργαστήρι αγωγής λόγου.

    Συγκινητικές είναι οι μαρτυρίες για την παράσταση: για πολλούς ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν θέατρο, πολλώ δε μάλλον αρχαία τραγωδία. Τα ρούχα ήταν χειροποίητα — φτιαγμένα από σακιά, μαλλί, ό,τι υπήρχε διαθέσιμο — τα σκηνικά από ξύλα, που οι εξόριστοι μάζευαν από ένα ναυάγιο στο λιμάνι για να στήσουν τη σκηνή.

    Η ειρωνεία ήταν πως οι φράσεις «Νυν υπέρ πάντων ο αγών» και «Είτε παίδες Ελλήνων» ήταν τότε υποχρεωτικά γραμμένες με μεγάλα γράμματα πάνω στα βράχια της Μακρονήσου από τους ίδιους τους εξόριστους. Ακούγοντας τον Κατράκη να τις λέει, η γενιά της Αντίστασης βούρκωνε, γιατί ένιωθε ότι την απασχολούσαν τα ίδια υπαρξιακά ερωτήματα που έθετε η τραγωδία 2.500 χρόνια πριν: Ποιος είμαι εγώ και ποιος ο Άλλος;

    Η ύβρις και η υπεροψία — αυτα που πραγματεύεται το έργο — παραμένουν πάντα επίκαιρα. Ζούμε, ως θεατές, μαζικούς θανάτους λόγω της υπεροψίας: απέναντι στη φύση, απέναντι στους ανθρώπους.

    Η παράσταση μας συνδέεται βαθιά και με ένα άλλο ιστορικό γεγονός: τον θάνατο 33 εξόριστων στον Άη Στράτη από ασιτία, τον χειμώνα του 1941-42, μέσα στην Κατοχή. Τότε, ζήτησαν να τους επιτραπεί να πολεμήσουν τους Γερμανούς και οι έλληνες χωροφύλακες τους το αρνήθηκαν. Όταν εξεγέρθηκαν, τρεις εκτελέστηκαν. Τελικά παραδόθηκαν υποχρεωτικά στη γερμανική φρουρά, αλλά οι έλληνες τους έκλεισαν σε ένα σχολείο (σημερινό Μουσείο Δημοκρατίας στον Άη Στράτη) και τους άφησαν χωρίς φαγητό και νερό, ώσπου να υπογράψουν δήλωση μετανοίας. Πέθαναν 33 άτομα από την πείνα. Οι έλληνες χωροφύλακες πήραν τρόφιμα και υπάρχοντα από τους εξόριστους, που ήθελαν να πολεμήσουν τον κατακτητή αλλά δεν θεωρούνταν αρκετά «Έλληνες».

    Ο Αισχύλος δεν παρουσίασε ποτέ τους Πέρσες ως κατώτερους ή γραφικούς — αντίθετα, τους κράτησε στο ύψος τους, αναδεικνύοντας την τραγικότητα της ύβρεως και της υπεροψίας. Αυτά τα θέματα διατρέχουν την ιστορία, από τον Ξέρξη ως τις μαζικές απώλειες ανθρώπων στη θάλασσα ή σε έναν βομβαρδισμό σήμερα.

    Η δική μας παράσταση συνδέει σε τρία σημεία τους Πέρσες με την ιστορία των εξορίστων του Άη Στράτη. Στο τέλος του έργου, η έξοδος έρχεται με τον θρήνο του Ξέρξη και του Χορού για την ανείπωτη απώλεια. Στο έργο αναφέρονται δεκάδες ονόματα Περσών στρατηγών — μερικά ιστορικά, άλλα όχι. Στην παράσταση μας ακούγονται και κάποια από τα ονόματα των νεκρών εξόριστων από την ασιτία στον Άη Στράτη.

    Στη διαχρονία του οράματος αυτού που το καθεστώς θέλει στενεμένα να ονομάσει, η ίδια η ζωή δημιουργεί ρέουσες καταστάσεις μέσα στα πράγματα. Αυτή είναι για μένα η σύνδεση με το κυτταρικό κομμάτι των τραγωδιών. Αυτοί είναι οι δικοί μου Πέρσες.

    •••

    Οι Πέρσες του Αισχύλου παρουσιάζονται το Σάββατο 5 και την Κυριακή 6 Ιουλίου στις 20:30, στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων στο πλαίσιο του 68ου Φεστιβάλ Φιλίππων.

    banner_300_250
    Picture of Κωνσταντίνος Ντέλλας
    O Κωνσταντίνος Ντέλλας είναι σκηνοθέτης, performer και ερευνητής

    ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS

    MORE STORIES

    Alexandra Christakaki shortstories μεταλλεία Σερίφου
    Short

    Με τους τελευταίους εν ζωή μεταλλεργάτες της Σερίφου

    Η Αλεξάνδρα Χριστακάκη περιγράφει στο Short Stories γιατί έγραψε ένα βιβλίο για έναν ελληνικό εργασιακό μεσαίωνα, καταγράφοντας μαρτυρίες ανθρώπων και ακούγοντας ιστορίες που κρύβουν στα σπλάχνα τους τα μεταλλεία της Σερίφου

    Τέμπη NTELLAS_GRIES_shortstories.gr
    Short

    Από τα Τέμπη στις βαλκανικο-ανατολίτικες θεατρικές λάσπες

    Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας γράφει στο Short Stories μια ιστορία με αφορμή τη sold out παράσταση «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα». Το έγκλημα των Τεμπών, η εκκωφαντική σιωπή των γυναικών της περιφέρειας, το θέατρο που γεννιέται με χειροποίητα υλικά.

    ΝΑΖΙ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΘΩΜΑΣ ΣΙΔΕΡΗΣ shortstories.gr
    Short

    Όταν οι ναζί έβαλαν στο στόχαστρο την τέχνη

    Με αφορμή την καταστροφή έργων τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη από Έλληνα βουλευτή ο Θωμάς Σίδερης γράφει στο Short Stories για την επίθεση που δέχτηκαν τα πρωτοποριακά εικαστικά ρεύματα από τον Χίτλερ και τους ναζί με την έκθεση «Εκφυλισμένη τέχνη» το 1937